15 C
Kiev
Perşembe, Mart 28, 2024
spot_imgspot_imgspot_imgspot_img

Kırım ve Güney Ukrayna’da Şehir İsimleri Niçin Genelde Yunancadır?, Ali Bulut

kirim-ve-guney-ukraynada-sehir-isimleri-nicin-genelde-yunancadir-ali-bulut

Son günlerde Ukrayna ve Rusya arasındaki gerginliğin merkezi olan Kırım’ın adını ve haritasını görsel ve yazılı medyada sık sık görüyor ve duyuyoruz.

Kırım denilince bizim aklımıza ilk olarak Tatarlar, Osmanlı ve Küçük Kaynarca antlaşması geliyor. Büyük ünlü uyumundan anlaşılacağı üzere “Kırım” kelimesi Türkçe kökenli. Tatarcada tepe anlamına gelen “Qır” kelimesininden türetilmiş ve tepem anlamında (Qır-ım) Kırım olarak bugüne kadar ulaşmıştır. Yarımadanın adı Türkçe kökenli olmasına rağmen bölgedeki yerleşim birimlerinde maalesef Türkçe isimler artık o kadar yaygın değildir.

_2[1]Ukrayna’daki yerleşim birimlerinin Türkçe ile olan bağlantılarını araştırma merakımın başlamasına vesile olan bir anımı paylaşarak konuya girmek istiyorum. Geçtiğimiz yıllarda Türkiye’den gelen bir resmi heyet ile beraber Odessa şehrindeki bir alkollü içecek fabrikasını ziyaret ediyorduk. Avrupa’da da tanınan bu ödüllü şarap markasının sahibi bizlere markalarınada adını veren ve fabrikalarınında kurulu bulunduğu yerleşim biriminin ismi olan “Şabo”nun Türkçe kökenli olduğunu söyledikten sonra bize bunun anlamını sordu. Bizler kendi aramızda tartıştıktan sonra bu kelimenin bir anlam ifade etmediğini söyledik. Shabo.8[1]İşletme sahibi ise anlatmaya başladı. Bağları ile meşhur bölgenin üzümlerinden Rus çarlarına özel şaraplar üretiliyormuş. Bağların bulunduğu bu bölgede iki küçük köy varmış, bunlar ‘Yukarı Bağ’ ve ‘Aşağı Bağ’. Bölge tamamen Rus idaresine geçtikten sonra bu köylerin küçük olması sebebi ile isimleri değiştirilmemiş. Telafuzu zor olan bu isimlerden ‘Aşağı Bağ’ zaman içerisinde halk dilinde yuvarlanarak günümüze ‘Şabo’ olarak ulaşmış. İşte bu şarap markası benim Ukrayna’daki yerleşim birimlerinin isim kökenlerine ilgi duymama vesile oldu.

k%C3%84%C2%B1r%C3%84%C2%B1mda%2Bnogay%2Byerle%C3%85%C2%9Fimleri[1]Osmanlının 300 yıl hüküm sürdüğü yarımadada ve güney Ukrayna’nın bir kısmında  çok sayıda şehir, kasaba ve köy bulunmakta.  Bölgedeki bu şehirlerden aklımıza ilk gelenleri Odessa, Herson, Sivastopol, Simferopol, Mariupol, Efpatoria, Melitopol, Feodosia. Dikkatinizi çektiği ve tahmin ettiğiniz gibi bu isimlerin kökeni Yunanca. Adı geçen şehirlerin bir çoğunun kuruluş tarihleri bölgedeki Osmanlı-Rus savaşını sonlandıran ve 1774’de imzalanan Küçük Kaynarca antlaşmasının sonrasındadır. Ancak, bölgedeki Antik ve Bizans Yunan hakimiyetinin üzerinden bin yıl geçmiş olmasına ve Yunanlılar haricinde bölgede İskitler, Gotlar, Hunlar, Bulgarlar, Hazarlar, Kiev Rus Devleti, Kıpçaklar, Osmanlı Türkleri, Altınordu Tatarları, Moğollar, Cenevizliler gibi çok farklı halk ve kültürler yaşamış olmasına rağmen bu yeni şehirlerin isimleri niçin Yunancadır?

Şimdi bu şehirlerin birkaçının (benim bildiklerimin) Yunanca anlamlarını sıralayayım;

Ancient_Greek_Colonies_of_N_Black_Sea[1]Sevastopol iki kelimenin birleşiminden oluşuyor. ‘Sebastos’ saygıdeğer anlamına gelirken antik Yunanda kraliyet liderleri için saygı ifadesi olarak kullanılmıştır. ‘Pol’ ise ‘polis’ ya da şehir anlamına geliyor.

Simferopol, “ortak iyi şehir” anlamına gelir.

Mariupol’un aslı Marianopol yani Meryem’in şehri idi.

Melitopol, “bal” şehri.

Odessa, Antik Yunandaki Odessos şehrinden gelmektedir.

16574938[1]Benimde yaşadışım ve çok sevdiğim Kherson şehrinin ismi ise Antik Yunan kolonisi Chersonesos’den gelmektedir.

 

Bu şehirlerin Türkçe isimleri Küçük Kaynarca anlaşmasının imzalanmasından ve Kuzey Karadenizin kontrolünün Rusların eline geçmesinden sonraki 25 yıl içerisinde hızla Yunanca yeni isimleri ile değiştirilmiştir. İlerleyen yıllarda Rus nüfusun yoğun yaşamaya başladığı ve Kırım’ında dahil olduğu Kuzey Karadenizin bu bölgesine “NovyRossiya” yani “Yeni Rusya” adı verildi.New_Russia_on_territory_of_Ukraine[1]

Peki ama Rus imparatorluğu neden Yunanca isim verme kararı almıştı?

Kırım’ın fethinden sonra bölgedeki Türk ve Tatar nüfusu ve onların izlerini silmeyi hedefleyen Rus imparatorluğu ilk olarak işe Akyar’ın ismini Sevastopol olarak değiştirmekle başladı. Sevastopol’un kurulma emrini veren Çariçe Katerina’ya ‘saygıdeğer’ ünvanı vermek için 1783 yılında bu şehire Yunancadaki ‘saygıdeğerşehir’ ismi verilmiş ve aradaki diğer medeniyetler silinerek şehrin kökenini Antik Yunana bağlanmıştır. Aynı amaç ile daha sonra Hacıbey Odessa, Akmescit Simferepol, Kefe Feodosia, Gözleve Efpatoria, Soğdak Sudak, vs.Cath2russia[1]

Yunanlılar ve Ruslar hristiyanlığın aynı mezhebinden yani ortodoskturlar. Yunanlılar ile ortodosk birliğini kurmak amacı ve ortak düşmanı olarak gördükleri Anadolu ve Avrupa’daki müslümanlara karşı işbirliği yaptıklarını göstermek için Ruslar Kırım’daki yer isimlerini Yunancadan seçtiler. Bu işbirliği, Karadenizin güneyinde artık hiçbir iddiası olmayan Yunanların desteğini alan Rusların bölgedeki varlığını güçlendiriyordu.Evpatoria-09[1]

Ancak, Yunanca yapılan bu seçimler bir furyaya dönüştü ve ilerleyen günlerde Rus imparatorluğu için hiç beklenmeyen bir sonuç vermeye başladı. Rus elitleri için Yunanca isimlerin insanlara ve ham Rus imparatorluk gücüne elit, medeni ve saygın bir imaj verdiğine inanılmaya ve Yunan kültürü imparatorluğu derinden etkilemeye başladı. Bugün BDT ülkelerinde çok yaygın olarak çocuklara verilen yunanca isimlerin birçoğu bu dönemde Rus kültürüne girmiş veya kullanımını artmıştır.

Princepotemkin[1]Bölgedeki tüm bu değişim ve yapılanmanın beyni Prens Grigori Potemkin’di. Katerina’nın sevgilisi olan Potemkin çok başarılı bir amiral, devlet adamı ve idareci idi. Bölgedeki başarısının ödülü olarak Çariçe tarafından “Yeni Rusya”nın genel valise olarak atandı. İmparatorluk içerisinde sanal bir devlet kuran Potemkin yeni yerleşim birimleri, kaleler, idari binalar, sosyal imkanlar kurarak bölgenin cazibesini arttırdı ve ucu Almanya’ya kadar uzanan bir göç dalgası oluşturdu. Böylece, bölgenin nüfusu hızla artmaya başladı. Bugün bölgedeki Alman ve İsveç kökenli Ukrayna vatandaşlarının soyları bu döneme dayanmakta ve her şehirde bir Potemkin anıtı, caddesi bulunmaktadır.

suzdal-russia-potemkin-villages-2[1]Bu yapılanma ileride “Potemkin Köyü” olarak adlandırılacak bir efsaneyede kaynak olmuştur. Yeni Rusyayı teftişe gelen Katerina’yı bölgenin, imparatorluğun en refah ve zengin bölgesi olduğuna ve kendisininde de çok başarılı bir idareci olduğuna inandırmak isteyen Potemkin, Çariçenin bir sonraki gün ziyaret edeceği köy ve kasabaların yol güzargahındaki binaların ön cephelerine ucuz ama göz alıcı makyaj yaptırmış ve iyi beslenmiş, iri yapılı insanlardan oluşturduğu gezici bir ekibi yol boyuna dizmiştir. Bu göz boymaya operasyonu daha sonra tarihte ve halk dilinde “Potemkin Köyü” olarak yerini almıştır. Bu hikayenin her nekadar kötü niyetli bir Alman tarihçi tarafından ortaya atıldığı iddia edilsede bunun Potemkin’in alegorik bir buluşu olduğu düşünülmektedir.

Putin’in yakın gelecek planları içinde yer aldığına inanılan “Yeni Rusya”nın ayak seslerini bu vesile ile tekrar hatırlamış olduk.

Ali Bulut

26.04.2014 / Kherson, Ukrayna

http://www.bulutali.com

https://www.facebook.com/pages/Ali-Bulut/236168423210592?ref=hl

Diğer Haberler

Bizi Takip Edin

26,500BeğenenlerBeğen
3,252TakipçilerTakip Et
3,989AboneAbone Ol
- Reklam -spot_img

Güncel Haberler